هەزاران ساڵە ڤایرۆسی کوشەندە لە ئاژەڵان بوونی هەبووە سەبارەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنا لە چەند ئاژەڵ یەکیان شەمشەمە کوێرە دووەمیان لە مێرولە خۆرەکانەۆە سەری هەڵداۆە دواتر ئاژەڵانی دیکەیان توش کردووە هەر لە کۆنەۆە هەتا ئێستە سەدان جار خەڵک شایەدی مردارەۆەبوونی بەکۆمەڵی مەر و ماڵاتو ئاژەڵانی دیکە بە هۆی توشبوون بەم ڤایرۆسەۆە یان بەهۆی توشبوون بەو ڤایرۆسانەی کە لە بنەماڵەی کۆرۆنان بوون مروڤ پێستی مەر و ماڵاتی مردارەۆە بوویان کە بەهۆی توشبونیان بەم ڤایرۆسانەوە مردارەۆە بوون لێدەکردەوە
پێستەکەیان دەبرد دەفرۆشت و خودی ئاژەڵەکەیان لە کەنێک فرێدەدا یان لە چاڵیان دەکرد ئەۆەی جێسەرەنجە لێکردنەوەی پێستی ئەو ئاژەڵە مردارەۆە بووانە هەڵگرتنو فرێدانیان هەموی بە دەس بووە بەڵام چجار خەڵکی توشی ئەو ڤایرۆسە نەدەبوون تەنانەت خەڵکی هەندێ شوێن شەمشەمە کوێرە و مێرولەخۆرەکان هەم دەخۆن هەمیش خەڵک لە ماڵەۆە بەخێویان دەکەن بەڵام هیچ کات خەڵک لە رێگەی ئەم ئاژەڵانەوە توشی ئەو ڤایرۆسە نەبوون
چەند دەیە بەرلە ئێستە زاناکان لێکۆڵینەوەیان لە سەر ئەم ڤایرۆسە کرد کە بزانن بۆچی ئاژەڵانی دیکە بێجگە مرۆڤ بەخێرای تووشی کۆرۆنا دەبن و دەسکاری ڤایرۆسەکە بکەن بتوانێت مرۆڤیش توشی ئەم ڤایرۆسە واگیردارە بێت زلهێزان وەک چەکێک بەکاری بێنن بۆ مەرامە شەخسیەکانی خۆیان دوای دەسکاری کردنی ڤایرۆسەکە سەرکەوتو بوون لەوەی کە وای لێبکەن ئەم ڤایرۆسە جسمی مرۆڤیش وەری بگرێت و لەرێگەی کەسێکەوە بو کەس یان کەسانی دیکە بگۆازرێتەۆە
ڤایرۆسەکە بە شێۆەیەک دەسکاری کراۆە کە پیرەکان لە پلەی یەکەم دووەم ئەوانەی کە نەخۆشینی دیکەیان هەیە تەۆانایی بەرگری جسمیان لاۆازترە دەکوژێت لە کۆڵ کردنەوەی تەقاعودەکان واتە پیرەکان یان ئەوانەی کە نەخۆشی دیکەیان هەیەو بە سەربار بۆ دەوڵەت دێنە ئەژمار ئەگەر وڵاتی ئیتالیا بەنمونە بێنینەۆە دوای هەڵکشانی نەخۆشی کۆرۆنا بو سەرەۆە پیرەکان و ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دیکەیان هەبوو ئەوانەی ئازاری دیکەیان بە هۆی نەخۆشینی دیکەۆە هەبوو برگرییان بەرانبەر کۆرۆنا لاۆازە پشت گوێ دەخران بمرن چۆن ئەمانە بە سەرباری وڵات سەربار بۆ دەوڵەت دێنە ئەژمار دەۆا و دەرمان پێشکەش بەۆانە دەکرێت کە گەنجترن کێشەی جسمی و نەخۆشینی دیکەی درێژخائێنیان نییە
پێش بەڵاو کردنەۆەی کۆرۆنا بۆ ناو خەڵک لە چەندین نوسین و سەرچاوەدا باسی ئەۆە کراۆە کە ڤایرۆسێک لە ساڵی ۲۰۲۰ بەڵاو دەبێتەوە لە جیهان و رێژەیەکی زۆری دانیشتوانی جیهان دەیگرت خەڵکێکی زۆریش دەکوژێت
بێگۆمان هاۆکات لەگەڵ بەڵاۆ کردنەۆەی کۆرۆنا دەۆا و دەرمانەکەشی لە لایەن ئەۆانەی کە ڤایرۆسەکەیان بەڵاو کردوەتەۆە درۆس کراۆە هەتا کۆرۆنا ئامانجەکەی خۆی واتە خەڵکێکی زۆر توش دەکات کە بەتەۆاوی خەڵک تێبگات لە مەترسی ئەم ڤایرۆسە ئەوجا دەرمانی دژە کۆرۆنا دەخرێتە بازار لەوانەیە ئەم ڤایرۆسە چەندین ساڵی دیکە لە وەرزی زستان بخەنەوە ناو خەڵک هەتا هەر ساڵ برێک لە خەڵک بمرن و گیرفانی هەنێکی دیکە و گیرفانی ئەو وڵاتانەی دەرمانی نەخۆشیەکەیان نییەو دەیکرن بتەکێنن
ئەگەر چی سەرەتا خەڵک پێوابوو لە شوێنێکی دیکەۆە ڤایرۆسی کۆرۆنا هێنراۆە خراوەتە ناو وڵاتی چین بۆ دارماندنی ئێکۆنۆمی ولاتی چین بەڵام ئەمانە هەموی سیناریۆی خۆدی چین بوو شاری ووهانی هڵبژارد بۆ بەڵاو کردنەۆەی ڤایرۆسی کۆرۆنا چۆنکە خەڵکی شاری ووهان نەریتێان وایە زۆربەی ئاژڵەکان دەخۆن هەر بۆیە بۆ ئەۆەی کە خۆڵ لە چاوی خەڵکی دونیا بکەن بڵێن توشبوونی خەڵک بەم ڤایرۆسە بەهۆی ئەو کەسانەوە بووە کە شەمشەمە کوێرە و مێرولەخۆرەکانیان خواردووە و لەوانیشەۆە گوازراۆەتەۆە کەسانی دیکەیان توش کردووە و بەم شێوە بەڵاۆ بووەتەوە کە کەس پێیان نەزانێت ئەم ڤایرۆسە چۆن سەری هەڵداۆە هەر دوای بەڵاو کردنەۆەی کۆرۆنا هەستان ئەو شارەیان قەرەنتینە کرد بۆ ئەۆەی لەو شارە زیاتر نەرۆات بۆ ناوچەکانی دیکەی چین نەخۆشخانەیان درۆس کرد ناو بەناو رایان ئەگەیاند دەرمانی چارەسەری کۆرۆنامان دۆزیوەتەۆە زۆربەی توشبوانی چارەسەر کرد کۆرۆنایان لەوێ کۆنترۆڵ کرد کە نەهێڵن شارەکانی دیکەی چین بگرێتەوە لە رێگەی ئەو توریستانەشەۆە کە لە شاری ووهان بوون گەراۆنەتەوە وڵاتەکانی خۆیان و بە دەیان شێوەیتر کە گۆمان لەوەشدا نییە بە هاۆکاری چەند وڵاتی زلهێزی دیکەی هاوپەیمان بۆ ئەو مەبەستانەی سەرەۆە کە ئاماژەم پێکرد ڤایرۆسەکەیان بەڵاۆ کردوەتەوە بەناو خەڵکی جیهاندا
شەر بە ڤایرۆس چەکی مەترسیداری بێدەنگ و کۆشەندە سارس و ئێبۆلا کە لە بنەماڵەی ڤایروسی کۆرۆنان دەسپێکی ئەم شەرەی نێوان زلهێزان بۆ گورز وەشاندن لە یەک بۆ کوشتن و تووشکردی خەڵکێکی زۆر بەو نەخۆشیانە و دوای فرۆشتنی دەرمانی دژە ڤایرۆسەکان و بەرهەم هێنانو فرۆشتنی ئەو شتانەی کە ئەڵێن برگری لە توشبوون بە ڤایرۆس دەکات ئەمە نەک ئەم ساڵ دواین تەمەنی ئەم ڤایرۆسانە نییە بەڵکو درۆسکردن و بەڵاو کردنەۆەی ڤایرۆسەکان و شەر بە ڤایرۆس درێژەی دەبێت
ن،ع